CAM THẢO ĐÁ BIA

Telosma procumbens (Blanco) Merr, 1912

Pergularia procumbens Blanco, 1837

Họ: Thiên lý Asclepiadaceae

Bộ: Long đởm Gentianales

Mô tả:

Dây leo, có thể dài tới 10 m, ít phân cành, đường kính thân 0,5 - 1,2cm. Vỏ thân màu trằng xám, có vết nứt dọc, cành non có bì khổng. Rễ có vị ngọt giống Cam thảo bắc (Glycyrrhiza glabra); lá mọc đối, cuống dài 1 - 2cm, phiến lá hình bầu dục thuôn hoặc gần hình trứng, nhọn đầu, dài 10 - 13cm, rộng 4 - 6cm, gốc phiến lá có tuyên ở hai bên gân chính. Lá khô màu vàng. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, gồm 2 - 6 hoa màu vàng xanh nhạt, cuống chung dài khoảng 1cm. Hoa có cuống ngắn, hình sống hơi phình ở giữa, 2 lá bắc nhỏ, sớm rụng.

Lá đài 5, hình mác nhọn. Tràng xẻ thành 5 thùy hình mác, dài tới 8mm. Nhị 5, đính trên sống tràng. Đầu nhụy tròn. Bầu 2 ô. Quả gồm 2 đại, dài 10 - 14cm, chĩa về 2 phía, đầu nhọn. Hạt nhiều, hình trứng ngược, dẹt, có túm lông.

Sinh học:

Mùa hoa quả tháng 4 - 7, những cây không bị chặt phá thì có khả năng ra hoa hàng năm. số hoa nhiều nhưng tỷ lệ kết qủa lại ít. Gieo thử cho thấy tỷ lệ hạt nảy mầm rất thấp. Cây mọc chồi vào đầu mùa mưa (tháng 6), khi bị chặt, phần còn lại vẫn có khả năng tái sinh.

Nơi sống và sinh thái:

Mọc ở rừng kín thường xanh ẩm, trên núi đất có nhiều đá, độ cao khoảng 500 m. Cây ưa ẩm, chịu bóng và hơi có khả năng ưa sáng. Mọc rải rác và thường leo, lên những cây bụi, cây gỗ khác. Có thể rụng lá vào mùa khô.

Phân bố:

Việt Nam: Mới chỉ phát hiện ở một điểm phân bố duy nhất thuộc Phú Yên (Tuy Hòa).

Thế giới: Trung Quốc (đảo Hải Nam).

Giá trị:

Nguồn gen qúy, hiếm. Rễ được dùng thay cam thảo bắc, làm thuốc ho rất tốt (vị ngọt củ rễ là một Saponin tritecpen, không độc).

Tình trạng:

Đang nguy cấp. Phạm vi phân bố hẹp (núi Đá Bia ở Phú Yên), số lượng cá thể ít. Từ lâu nhân dân đị phương đã biết dùng làm cây thuốc, thậm chí có những cây còn nhỏ cũng bị đào lấy rễ. Mức độ đe doạ: Bậc E.

Đề nghị biện pháp bảo vệ:

Khoanh bảo vệ triệt để vùng núi Đá Bia, vì ở đây còn có nhiều cây trầm hương, cũng bị khai thác bừa bãi. Phát hiện lại, thu cây con, hạt giống về trồng giữ giống tại Nha Trang hoặc thị xã Tuy Hòa.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam - trang 276.