HOÀNG ĐÀN

Cupressus torulosa D.Don, 1825

Họ: Hoàng đàn Cupressaceae

Bộ: Hoàng đàn Cupressales

Mô tả:

Cây gỗ nhỡ, thường xanh, cao 15 - 20m hay hơn, có đường kính thân đến 0,4 - 0,6m hay hơn. Vỏ màu xám nâu, nứt dọc. Cành con hình trụ hay hình 4 góc, chia nhánh trên cùng một mặt phẳng. Tán hình tháp rộng. Lá hình vảy xếp 4 dãy xít nhau trên cành. Nón đơn tính, cùng gốc; nón đực hình thuôn, dài 5 - 6m; nón cái hình cầu, khi già có đường kính 1,5 - 2cm, mang 6 -8 (- 14) vảy, hình khiên. Mỗi vảy mang 6 - 8 hạt, gân hinh cầu và hơi dẹt với một nón ở bên.

Sinh học:

Nón xuất hiện tháng 2 - 3, hạt chín thảng 5 - 6. Sinh trưởng chậm, khả năng tái sinh bằng hạt rất kém, dưới tán cây mẹ rất ít khi gặp cây con.

Nơi sống và sinh thái:

Cây mọc rải rác đôi khi thành đám nhỏ trong rừng rậm nhiệt đới thường xanh mưa mùa ẩm, trên núi đá vôi, ở độ cao 300 - 700m, có khi đến 1.000m, mọc hỗn giao với các loài Trai (Garcinia fagraeoides), Nghiến (Burretiondendron tonkinense), Trám (Canarium sp.) hay Thích (Acer sp.)...

Phân bố:

Việt Nam: Cao Bằng (Thạch An), Lạng Sơn (Bắc Sơn, Chi Lăng, Hữu Lũng), Tuyên Quang Na Hang). Đã được trồng làm cảnh ở thị xã Kontum và Đà Lạt (Lâm Đồng)

Thế giới: Nam Trung Quốc, Ấn Độ, Nêpan.

Giá trị:

Gỗ tốt và mịn, không bi mối mọt, có mùi thơm dịu. Dùng trong xây dựng, làm đồ dùng cao cấp, đồ dùng văn phòng và nhất là đồ mỹ nghệ.. Gỗ thân và nhất là gỗ rễ chứa nhiều tinh dầu, dùng chữa sưng tấy, bong gân, bôi vết thương có tác dụng sát trùng hay dùng trong công nghệ sản xuất xà phòng thơm và nước hoa. Gỗ rễ được dùng phổ biến để làm hương cao cấp.

Tình trạng:

Đang nguy cấp. Loài đã bị khai thác rất ráo riết để lấy gỗ thân và gỗ rễ, chủ yếu để làm bột hương. Số lượng cá thế còn lại rất ít. Cây lại tái sinh rất khó khăn. Mức độ đe doạ: Bậc E.

Đề nghị biện pháp bảo vệ:

Cần khoanh một số khu rừng để bảo vệ hoàng đàn ở Lạng Sơn như vùng từ Hữu Liên, Hữu Lũng đến Sông Hóa hoặc khu bảo tồn thiên nhiên Mỏ Dẹ (Bắc Sơn). Đồng thời sớm đưa trồng để giữ nguồn gen cho tương lai và tạo nguồn nguyên liệu chủ động và phong phú.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam - trang 394.